Lễ hội nghinh Ông – nghi thức cầu ngư độc đáo vùng đất Cà Mau

Lễ hội nghinh Ông sông Đốc bắt nguồn từ nghi lễ cầu ngư của người dân làng chài sinh sống ven vùng biển Cà Mau. Đây là một trong những lễ hội đặc sắc không thể bỏ lỡ khi đi du lịch đến vùng đất Cà Mau, gắn liền với những tín ngưỡng dân gian và truyền thuyết thờ cá Ông tại sông Đốc, huyện Trần Văn Thời.

I. Sự ra đời của lễ hội Nghinh Ông sông Đốc Cà Mau

a. Nguồn gốc hình thành

Cùng với lễ Kỳ Yên Đình thần Tân Lộc, lễ hội Nghinh Ông sông Đốc được biết đến là một trong những lễ hội dân gian lớn nhất Cà Mau có nguồn gốc từ thời xa xưa và được lưu truyền, gìn giữ hàng trăm năm đến tận ngày nay. Năm 1925, khi hay tin cá Ông dạt vào cửa biển sông Đốc, bà con ngư dân trong vùng đã họp bàn xây miếu và thỉnh cốt Ông về thờ cúng. Qua nhiều lần tôn tạo và di dời, hiện nay lăng thờ cá Ông được gọi là lăng ông Nam Hải, toạ lạc tại địa phận khóm 2, thị trấn sông Đốc, huyện Trần Văn Thời, Cà Mau. Với người dân miền biển thì cá Ông là một linh vật cực kỳ thiêng liêng và là vị thần hộ mệnh cho các thuyền bè mỗi khi ra khơi. Hiện nay, người dân tại sông Đốc vẫn thường truyền miệng về huyền thoại cá Ông cứu người mang đậm màu sắc Phật giáo và đây cũng là khởi nguồn của lễ hội Nghinh Ông sông Đốc nức tiếng gần xa.

Truyền thuyết kể về việc Phật Tổ bảo Quan Thế Âm lấy áo cà sa của mình xé thành trăm mảnh vải rồi thả xuống biển tạo thành một đàn cá Ông. Sau đó, Quan Thế Âm lấy xương voi trắng để hoá phép thành xương của cá Ông to lớn. Với bộ xương đặc biệt như vậy, cá Ông có thể thâu đường (rút ngắn khoảng đường) để kịp thời cứu người dân và những chiếc thuyền gặp nạn trên biển khơi. Mỗi khi sóng to gió lớn, thuyền bè gặp nguy hiểm thì cá Ông sẽ lập tức hiện lên và hộ tống tàu bè đưa đến chỗ nước cạn an toàn. Ngược lại khi cá Ông mắc cạn, xác trôi dạt vào bờ thì đều được ngư dân tổ chức lễ an táng và thờ cúng trang trọng.

b. Ý nghĩa của lễ hội

Lễ hội Nghinh Ông sông Đốc là di sản phản ánh lịch sử hình thành, phát triển của cộng đồng ngư dân miền biển Cà Mau và là tấm gương phản chiếu nét đẹp văn hoá dân gian đặc sắc. Lễ hội còn là nguồn sử liệu cực kỳ phong phú với các chứng tích về chủ quyền biển đảo cũng như kinh nghiệm đi biển của nhiều thế hệ người dân Cà Mau. Lễ hội Nghinh Ông sông Đốc nói riêng cùng với tín ngưỡng thờ cá Ông nói chung mang ý nghĩa giáo dục về truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, tôn vinh công đức của vị thần biển đã cứu ngư dân gặp nạn và mang đến các vụ mùa biển bội thu, giúp cuộc sống bà con được bình yên và đầy đủ.

Bên cạnh đó lễ hội Nghinh Ông sông Đốc cũng là dịp để ôn lại lịch sử dân tộc, tưởng nhớ đến các vị Thành hoàng, Tiền hiền đã có công khai hoang mở cõi, lập làng, tạo nghề và dạy nghề cho người dân nơi đây. Ngoài ra, lễ hội còn giúp thắt chặt tính đoàn kết và tương thân tương ái giữa cư dân của các làng chài dọc ven biển Cà Mau sau những ngày mưu sinh vất vả, khó khăn trên biển. Tín ngưỡng thờ cá Ông cũng đã trở thành ý thức bảo vệ môi trường biển một cách tự nhiên, nhằm thể hiện thái độ nhân văn của người dân miền biển Việt Nam.

II. Thời gian và địa điểm tổ chức lễ hội

Lễ hội Nghinh Ông sông Đốc được tổ chức lại Lăng Ông Nam Hải ở cửa biển sông Đốc, huyện Trần Văn Thời, Cà Mau và diễn ra xuyên suốt 3 ngày 14, 15, 16 tháng 2 âm lịch. Mỗi khi đến thời điểm này, người dân bản xứ và các bạn trẻ từ khắp mọi nơi trên đất nước đều tụ hội về vùng đất Cà Mau để hoà mình vào không khí sôi nổi, đồng thời cầu nguyện cho một năm mưa thuận gió hoà, quốc thái dân an, cuộc sống no đủ. Đặc biệt, các ngư dân quanh năm bám biển sẽ cầu xin cho những chuyến tàu ra khơi bình an và đánh bắt được thật nhiều tôm cá.

III. Lễ hội có những điều gì đặc sắc

Hằng năm lễ hội Nghinh Ông sông Đốc quy tự hàng nghìn ghe, tàu đánh bắt trên biển tạo nên khung cảnh vô cùng náo nhiệt. Phần nghi lễ diễn ra vô cùng trang nghiêm và tôn kính, bắt đầu cử hành vào 13h ngày 15. Vị Chánh lễ cùng Ban trị sự Lăng Ông sẽ trang trọng tiến hành các nghi thức truyền thống bao gồm đọc hương văn tế, lễ bái của học trò, hội bà, hội ông…Sau đó sẽ tiến hành thỉnh lư hương lên long đình do các học trò lễ khiêng kiệu và theo hầu. Trong nghi lễ, đi đầu tiên là lân trống, tiếp theo đến Long đình, chánh chủ, chánh vạn và các vị chức sắc, học trò lễ, cung nữ, phi tần cùng với bà con địa phương diễu hành từ Lăng Ông đến thị trấn sông Đốc ra bến cảng để lên tàu ra biển. Dân chúng xem lễ đứng chật cứng hai bên đường, ai cũng thi nhau hò reo cỗ vũ, tạo nên bầu không khí cực kì sôi động không kém gì lễ vía Bà Thiên Hậu Cà Mau.

Trên vùng cửa biển sông Đốc rộng lớn, hàng trăm đến hàng nghìn chiếc ghe, tàu đủ mọi kích cỡ, công suất và trang trí nhiều màu sắc tạo ra một cảnh tượng vô cùng sống động. Trong số những ghe tàu đó, sẽ có một cụm chính gồm 3 chiếc thuyền kết lại thành đoàn chở Ban Trị sự, ban chức sắc và các học trò lễ. Ở trên những chiếc thuyền ra biển tham gia lễ hội Nghinh Ông, mọi người dù lạ hay quen cũng đều được mời ăn uống miễn phí. Lúc này, bạn sẽ có cơ hội thoả thích ngắm nhìn biển cả bao la, chiêm ngưỡng từng đoàn tàu cờ hoa rực rỡ, đắm mình trong các đợt sóng ôm ấp bên mạn thuyền và được những ngư dân làng chài kể các câu chuyện về biển cả, về huyền thoại cá Ông cứu người, về nhiều điều trong cuộc sống của họ.

Các đoàn tàu, ghe tham gia lễ hội Nghinh Ông đều chạy ra biển hướng về Hòn Chuối và không có giới hạn về thời gian hay khoảng cách. Trên đường diễu hành, nếu gặp được cá Ông phun nước (còn gọi là ông Dội) thì đoàn tàu sẽ quay trở về ngay. Còn nếu không gặp thì cả đoàn vẫn tiếp tục ra khơi và chủ lễ sẽ đọc lời nguyện cầu. Thông thường, khi cách đất liền khoảng 1 -2 hải lý, chủ lễ sẽ bắt đầu “xin keo” và múc nước vào những chiếc lọ rồi đem về Lăng Ông Nam Hải thờ cúng.

Theo tín ngưỡng của ngư dân sông Đốc, nghi thức rước cá Ông về lăng chính là thời khắc linh thiêng nhất để mọi người đem hương án gồm nhang đèn, gà vịt, heo quay… ra trước nhà cúng lễ, nhằm bày tỏ lòng thành kính với vị thần biển. Ngoài các nghi lễ truyền thống, lễ hội Nghinh Ông sông Đốc còn tổ chức các trò chơi dân gian thú vị như đánh cờ tướng, kéo co, đẩy gậy, bóng chuyền, bóng đá…vô cùng tưng bừng, náo nhiệt.

Lễ hội Nghinh Ông sông Đốc là nét đẹp văn hoá truyền thống mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, tượng trưng cho tín ngưỡng tâm linh của người dân vùng biển Cà Mau. Quý du khách đừng bỏ lỡ cơ hội nghi lễ đặc sắc này khi có dịp đến vùng đất Cà Mau nhé.